تقوا شناسی: حقیقت تقوا از نگاه قرآن (قسمت سوم)
کسانی که به بخشی از دین ایمان آورند و بدان عمل کنند، در حقیقت از دین واقعی دور شده اند و این مسأله موجب می شود تا در برخی از مسایل زندگی خویش به اموری بیرون از دین تمسک جویند و گرفتار اندیشه و عمل و روش التقاطی گردند. از این روست که خداوند به نقش تقوا در دوری از التقاط اشاره می کند و بیان می دارد که چگونه فقدان تقوا موجب می شود تا کسانی که به دین کامل عمل نمی کنند دچار التقاط شده و از اندیشه هائی چون اندیشه های جاهلی استفاده می کنند و از دین کامل دور می شوند (بقره آیه 189)
در صحنه عمل اجتماعی نیز شخص غیرمتقی به جهت عمل نکردن به دین کامل، دچار ناهنجاری می شود که از آن جمله می توان به افساد در جامعه و طبیعت (بقره آیه 205 و 206 و شعرا آیه 179 تا 183) تجسس در کارهای دیگران (حجرات آیه12) تجاوز به حقوق دیگران (مائده آیه 2) و دادن نام های زشت (همان) اشاره کرد که چگونه تحت تأثیر بی تقوایی صورت می گیرد؛ زیرا کسانی که اهل تقوا و دین داری هستند همواره از رفتار نابهنجار در حوزه عمل اجتماعی خودداری می کنند. چون دین از آن ها بازداشته و یا خواستار عمل به هنجارها و رفتار پسندیده شده است و شخص دین دار و متقی می کوشد تا بر پایه آن ها عمل کند. از این روست که جامعه دین دار و متقی جامعه ای است که نابهنجاری ها در آن یا دیده نمی شود و یا به شکل پدیده اجتماعی در آن بروز و ظهور ندارد.
جامعه ای که تقوا در آن به رشد و بالندگی رسیده است از طاغوت و بندگی حکومت های فاسد و باطل رهایی می یابد و هرگز دچار آن نمی شود. (زمر آیه 16 و 17) ظلم و بی عدالتی در آن به صورت پدیده اجتماعی وجود ندارد (مریم آیه 13 و 14 و جاثیه آیه 19) و مردمانش از عجب و خودپسندی رهایی یافته (بقره آیه 206) و از گناه عیب جویی دیگران مبرا و پاک شده اند. (حجرات آیه 11 و 12) در جست وجوی عیب دیگری و یا غیبت از ایشان نیستند (همان) و در حوزه مسایل اقتصادی گرفتار کم فروشی (شعراء آیه 179 و 183) و حرام و باطل خوری و تجاوز و معصیت به حقوق دیگران (مجادله آیه 9) نیستند.
این ها بخشی از کارکردهای اجتماعی تقوا در آیات و آموزه های قرآنی است که بطور خلاصه می توان گفت که براساس آیات قرآنی، جامعه متقی جامعه ای برتر و نمونه است که می بایست آن را جست و در پی تحقق آن تلاش کرد. به یک معنا تقوا در آموزه های قرآنی چیزی جز دین داری و عمل به تمام دین نیست همان چیزی که از آن در قرآن به حق تقاته (کمال تقوا) یاد شده است.بسیار از تقوا سخن گفته شده و می شود. شاید سبب اهتمام ویژه به این موضوع جایگاه و اهمیتی است که این موضوع در نظام فکری و عملی تفکر اسلام و قرآن دارا می باشد. اگر بخواهیم عناصر کلیدی و مقومات اساسی دین اسلام را در چند چیز خلاصه کنیم؛ بی گمان پس از باورهایی که از آن به اصول دین یاد می شود موضوع تقواست.
هر چند که در حوزه های مختلفی چون بینشی و فقهی و اخلاقی از تقوا و مراتب آن با توجه به کارکردهای آن در هر یک از حوزه ها، سخن گفته شده است ولی باید توجه داشت که تقوا بیش از آن که مسئله فقهی و اخلاقی به ویژه در حوزه فردی باشد امری اجتماعی است.
تقوا از درون و باطن و از حوزه بینشی آغاز می شود و به بیرون و عمل اجتماعی و هنجاری کشیده می شود.در بینش قرآنی، تقوا هم راه و هم روش و هم بینش و هم عمل است. تقوا دارای مراتبی است که ارتباط تنگاتنگی با مراتب ایمانی دارد. هر چه ایمان شخص استوارتر می شود، تقوا در او نمودارتر می گردد. از این رو می توان گفت که تقوا بازتاب بیرونی ایمان است که در حوزه های مختلف اخلاقی و فقهی و هنجاری خود را نشان می دهد. آن چه در این نوشتار مورد نظر است، بازخوانی حقیقت تقوا و آثار اجتماعی آن در حوزه عمل اجتماعی و هنجاری بر پایه آموزه های قرآنی است.
منبع: روزنامه کیهان
