تـــــقــوای دل

یکی از به یادماندنی ترین سکانس های فیلم محمد رسول الله (صل الله علیه و آله)، قسمتی است که مهاجرت مسلمانان به حبشه و منظره ی آنها با کافران قریش را، در مقابل نجاشی، پادشاه حبشه به تصویر کشیده است. وقتی کافران به نجاشی می گویند که این مسلمانان، عیسی (علی نبینا و علیه السلام) را پسر خدا نمی دانند و او را تنها یک انسان می خوانند! جواب محکم و لحن شیرین مسلمانی که پاسخ او را می دهد، در ذهن اکثر بینندگان تصویری زنده است. اما شاید خیلی از ما ندانیم که شخصیتی که اینقدر قاطع و راسخ پاسخ می داد و تا این اندازه به قرآن و تعالیم پیامبر اکرم (ص) مسلط بود، کیست.

جعفر بن ابیطالب، پسر عموی پیامبر (ص) و برادر حضرت علی (ع)، سومین فرزند ابوطالب و فاطمه بنت اسد بود. او 20 سال بعد از عام الفیل، در شهر مکه متولد شد. وقتی که جعفر دوران کودکی را می گذراند، قحطی و خشکسالی در حجاز ، حضرت ابوطالب را دچار تنگدستی و سختی کرد. به همین خاطر، به پیشنهاد پیامبر اکرم (ص)، عباس بن عبدالمطلب، به منزل برادرش ابوطالب رفت و جعفر را با خود برد و کفالت او را به عهده گرفت. (1)

جعفر، در خاندانی به دنیا آمده که امیرالمومنین (ع) درباره شان فرموده است: «به خدا سوگند! نه پدرم (ابوطالب) و نه جدّم عبد المطلب و نه هاشم و نه عبد مناف هیچ بتى را نپرستیدند. به سوى کعبه نماز مى‏ گزاردند و بر دین ابراهیم  (ع) بودند و به آن چنگ زدند.» (2) طبیعی است که فرزندشان هم مانند آنها موحد باشد و هرگز آلوده ی شرک و بت پرستی نشود. در مورد جعفر گفته اند که او هرگز به چهار خصلت دوره ی جاهلیت مبتلا نشد: شرابخواری، بت پرستی، فحشا و دروغ. (3) جعفر و همسرش اسماء بنت عمیس، از نخستین کسانی بودند که به اسلام و پیامبر (ص) ایمان آوردند و ایمانشان را آشکار کردند.

جعفر بن ابیطالب، مردی بود که به حسن خلق، شجاعت، درایت و هوش بالا، جنگاوری و سخاوتمندی مشهور بود. از پیامبر (ص) نقل است که شبیه ترین فرد از نظر خلق و خو به پیامبر اکرم (ص)، جعفر بوده است. همچنین فرموده است که مردم از درختهای مختلف آفریده شده اند و من و جعفر، از یک طینت و سرشت و از یک درخت آفریده شده ایم. (4)

یکی از القابی که پیامبر (ص) به جعفر دادند، «ابوالمساکین» بود. دلیلش هم این بود که او به فقرا و نیازمندان بسیار کمک می کرد و اموالش را بین آنها تقسیم می نمود و همیشه در حال خدمت به آنها بود. (5)

در سال پنجم بعثت، وقتی فشار و شکنجه، زندگی را برای مسلمانان مکه سخت کرده بود، به پیشنهاد پیامبر (ص)، گروهی به سرپرستی جعفر بن ابیطالب، راهی حبشه شدند تا به واسطه ی پادشاه موحد آن سرزمین، بتوانند مدتی را در آرامش زندگی کنند. وقتی جعفر عازم سفر بود، پیامبر (ص) شخصا برای بدرقه ی او رفتند و هنگام خداحافظی برای او اینطور دعا کردند: «خدایا! در حل مشکلات و سختیها به او عنایت کن، زیرا آسان ساختن سختی بر تو آسان است و تو بر هر چیز توانایی. از تو برای او آسایش و عافیت دائم دنیا و آخرت را می خواهم.» (6)

جعفر راهی حبشه شد، با سخنانش از مسلمانان در برابر حیله های عمرو عاص و همراهانش دفاع کرد و سرانجام توانست دوستی نجاشی و اسقفهای حبشه را به دست بیاورد و چند سالی را با مهاجران، در آسایش زندگی کنند. جعفر در سالهای زندگی در حبشه صاحب فرزندانی شد از جمله عبدالله بن جعفر، که بعدها مفتخر شد به دامادی امیرالمومنین (ع) و همسری زینب کبری (سلام الله علیها). جعفر، توانست جمع کثیری از مردم حبشه را جذب دین اسلام کند و هنگام بازگشت به مدینه، آنها را هم با خود نزد پیامبر (ص) آورد. گفته اند که نجاشی هم تحت تأثیر سخنان جعفر، مسلمان شد. (7)

بازگشت مهاجران حبشه به مدینه، همزمان بود با فتح تاریخی خیبر. وقتی به پیامبر (ص) خبر رسید که مسافران حبشه رسیده اند، خودشان به استقبال آنها رفتند. وقتی در میان جمعیت جعفر را دیدند، به رسم احترام دوازده قدم به سوی او رفتند، بین دو چشم او را بوسیدند و در حالی که از خوشحالی اشک شوق می ریختند، (8) فرمودند: «به خدا قسم نمی‌دانم به کدام یک شادتر شوم، از آمدن جعفر یا از فتح خیبر.» (9) و بعد نمازی مخصوص به او آموزش دادند که به نماز جعفر طیار مشهور است و امام رضا (ع) درباره ی ثواب آن، فرموده اند: « اگر گناهان او (خواننده این نماز) به اندازه شنهاى بیابان عالج (کنایه از زیاد بودن) و کف دریا (کنایه از گناهان بیشمار) باشد، خداوند آنها را مى‏آمرزد...» (10)

جعفر، سرانجام در جنگ موته که فرمانده ی لشکر اسلام بود، در حالی که دو دستش قطع شد، در سن 41 سالگی به شهادت رسید. پیامبر (ص)، وقتی خبر شهادت جعفر را همان روز، از طریق وحی دریافت کردند، بسیار ناراحت شدند. مردم مدینه را جمع کردند و فرمودند: «خداوند به‌ جعفر، به‌ جای‌ دستهایش‌، دو بال‌ از یاقوت‌ داده‌ است‌ و او با فرشتگان‌ در بهشت‌ به‌ هر جا که‌ می خواهد پرواز می کند» (11) و به‌ همین‌ سبب‌، او به جعفر طیار و نیز ذوالجناحین معروف شد.

پی نوشت:

1.      ابن‌ هشام‌، السیرة النبویة، ج ۱، ص۲۶۳.

2.      الصدوق، أبو جعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱هـ)، کمال الدین وتمام النعمه، ص ۱۷۴، تحقیق: علی اکبر غفاری، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، ۱۴۰۵هـ؛

3.      ابن‌ عساکر، تاریخ‌ مدینه، دمشق، ج ۷۲، ص ۱۲۶.

4.      محمد بن‌ عمر واقدی‌، کتاب‌ المغازی‌ للواقدی،‌ ج ۲، ص ۷۳۹؛ ابن‌ سعد، الطبقات الکبری، ج ۴، ص 36؛ ابو الفرج‌ اصفهانی‌، مقاتل‌ الطالبیین،‌ ص۱۰؛ ابن ‌ابی‌ الحدید، شرح‌ نهج‌ البلاغه، ج ۱۵، ص 7273.

5.      ابن‌ سعد، الطبقات الکبری، ج ۴، ص ۴۱.

6.      مفاتیح الحیات، آیت الله جوادی آملی، مرکز نشر اسراء، بهار 1391، چاپ 12، ص 182.

7.      طبری‌، تاریخ‌، ج ۲، ص ۶۵۲ و ۶۵۳.

8.      کتاب الخصال، ص 484؛ به نقل از مفاتیح الحیات، آیت الله جوادی آملی، مرکز نشر اسراء، بهار 1391، چاپ 12، ص 188.

9.      محمد بن‌ عمر واقدی‌، کتاب‌ المغازی‌ للواقدی‌ ج۲، ص 683؛ احمد بن‌ یحیی‌ بلاذری‌، انساب‌ الاشراف، ص 43.

10.  پاداش نیکیها و کیفر گناهان، ترجمه ثواب الأعمال، ص 121. به نقل از نرم افزار جامع الاحادیث 3.

11.  محمد بن‌ عمر واقدی‌، کتاب‌ المغازی‌ للواقدی‌ ج‌۲، ص ۷۶۷؛ ابن‌ هشام‌، السیرة النبویة ج۴، ص۲۰ .