تـــــقــوای دل

آیا تا به حال برایتان پیش آمده که وقتی مثلاً در مناطق بالای شهرتان، خصوصاً در شهر های بزرگ، در حال تردد هستید، احساس قدم زدن در بهشت بهتان دست داده باشد و وقتی کمی آن طرف تر درست در همان شهر، در مناطق جنوبی تر و پایین آن شهر راه می روید، از شدت تنفس در دود و دم و دیدن فقرا و معتادین و ... حالتان بد شده باشد؟

به نظرتان این همه تبعیض و دودستگی و تفاوت میان فقیر و غنی از کجا آب می خورد؟

از این موضوع زیاد تعجب نکنید، این از اقتضائات زمانه ی ما، یعنی روزهای آخر الزمان است. رواج کارهایی مانند ربا، رشوه و بهره های بی حد و اندازه و ... که از گناهان کبیره اند، از علل عمده ی این تفاوت هاست.

 امام علی(ع) در نهج البلاغه، کلمات قصار328 می فرمایند: خداوند در اموال ثروتمندان، غذای فقیران را قرار داده است؛ پس فقیری نیست که گرسنه باشد مگر به جهت کامیابی ثروتمند، و خداوند متعال از ثروتمندان در این باره بازخواست می‌کند.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) سال ها پیش این شرایط را برای ما پیش بینی کرده اند، برای مثال ایشان می فرمایند:

در آن زمان ربا شایع می شود، کارها با رشوه انجام می یابد، مقام و ارزش دین تنزل می یابد و دنیا در نظر آنها ارزش پیدا می کند.(1)

... حرام و رشوه بخورند، ربا را جایز بشمارند و ... . (2)

گرد ربا

بر طبق احادیث در آخرالزمان، زندگی هیچ انسانی، در بهترین حالتش، از گرد ربا در امان نخواهد ماند:

برای مردم زمانی پیش می آید که احدی یافت نمی شود جز اینکه به ربا آلوده گردد، اگر مستقیماً هم ربا نخورد، گرد ربا به او می رسد.(3)

 داد و ستد از نوع ربوی

به راستی این امت به اموال خود گرویده ... مشروب را به نام نبیذ، رشوه را به نام هدیه و ربا را به نام داد و ستد، حلال پنداشته و می خورند.(4)

ربا به نام داد و ستد مسئله ایست که شاید اگر سر بچرخانیم، شاهد مصادیق زیادی از آن در اطرافمان باشیم، برای مثال بسیاری از بانک ها و شرکت ها که به نام اسلام کار می کنند و جز معاملات ربوی، چیزی در آن پیدا نمی شود.

ربا، گناهی علنی

... رباخواری را می بینی که علنی است و به آن اعتراض نمی شود ... .(5)

نتیجه ی رباخواری

هیچ قومی نیست که ربا در میان آنها شایع شود، جز اینکه دچار غفلت و بی خبری می شوند. و هیچ قومی نیست که رشوه در میان آنها رائج شود جز اینکه دچار ترس و وحشت می شوند. (6)

مقصود از "ربا" یی که در قرآن، مورد سرزنش شدید و نهی، واقع شده؛ و در فقه اسلامی حرام است؛ یکی همین معنای متعارف است که در میان همه جوامع شناخته شده است؛ و آن اینکه یک نفر به دیگری پولی را به عنوان قرض بدهد، به شرط اینکه بدهکار مبلغ زیادتری را بپردازد که در فقه به آن ربای قرضی گفته می شود. (7)

و دیگری این است که دو کالا از اجناسی که با وزن یا پیمانه خرید و فروش می شوند که اگر در معامله پایاپای (کالا به کالا) هر دو از یک جنس باشند و یکی از دیگری زیادی داشته باشد، رباست. (8)

 البته خداوند در ربا استثنائی هم قائل شده است که آن حلال بودن ربا بین ربا گرفتن مسلمانان از کفاری که در پناه اسلام نیستند،  ربا بین پدر و فرزند، ربا بین زن و شوهر است.(9)

ربا در قرآن

خداوند در جای جای قرآن به بیان حرمت ربا و سرزنش رباخواران پرداخته است. برای مثال:

1. و بخاطر ربا گرفتن، در حالی که از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل و برای کافران آنها ، عذاب دردناکی آماده کرده ایم.  ( نساء، آیه 160 ـ 161 )

2. ای کسانی که ایمان آورده اید ربا مخورید، چیزی که داده اید چند برابر باز نستانید و افزونی و زیادتی نطلبید و از مخالفت خداوند بپرهیزید تا رستگار شوید و بترسید از آتشی که برای کافران آماده شده است. (آل عمران130)

3. کسانی که ربا می خورند ، ( در قیامت ) برنمی خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماس شیطان ، دیوانه شده (و نمی تواند تعادل خود را حفظ کند گاهی زمین می خورد ، گاهی بپا می خیزد ) . این ، به خاطر آن است که گفتند: «داد و ستد هم مانند ربا است ( و تفاوتی میان آن دو نیست.) » در حالی که خدا بیع را حلال کرده ، و ربا را حرام! ( زیرا فرق میان این دو ، بسیار است. ) و اگر کسی اندرز الهی به او رسد ، و (از رباخواری ) خودداری کند ، سودهایی که در سابق [قبل از نزول حکم تحریم ] به دست آورده اند، مال آنهاست ( و این حکم ، گذشته را شامل نمی گردد ) و کار او به خدا واگذار می شود (و گذشته او را خواهد بخشید. ) امّا کسانی که بازگردند ( و بار دیگر مرتکب این گناه شوند ) ، اهل آتشند و همیشه در آن می مانند.  ( بقره، آیه 275 ـ 279 )

4. آنچه بعنوان ربا می پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد ، نزد خدا فزونی نخواهد یافت و آنچه را به عنوان زکات می پردازید و تنها رضای خدا را می طلبید ( مایه برکت است و ) کسانی که چنین می کنند دارای پاداش مضاعفند. (روم ، آیه 39)

5. خداوند ، ربا را نابود می کند و صدقات را افزایش می دهد! و خداوند ، هیچ انسانِ ناسپاسِ گنهکاری را دوست نمی دارد. . (بقره ، آیه 276 )

ربا در روایات

در روایات علاوه بر این که تشخیص ربا را سخت دانسته اند، به اهمیت دوری از آن نیز تاکید زیادی کرده اند، برای مثال امام علی(ع) به مردم می فرمودند:

اى مردم! ابتدا احکام را یاد بگیرید، سپس تجارت کنید! به خدا قسم که ربا در میان این امت ناپیداتر از حرکت مورچه بر روى تخته سنگ است.(10)

در سخن معصومین(ع) یک درهم ربا نزد خداوند سنگین تر است از هفتاد بار زنا کردن با محارم در خانه خدا(11) و رباخواری اعلان جنگ با خدا(12) دانسته شده است. 

آثار ترویج ربا از دید ائمه(ع)

در احادیث ربا و رباخواری، به عنوان عامل از بین رفتن تلاش برای معاش(13) و سنت احسان به یکدیگر(14) و قرض دادن به هم و راکد ماندن کار و فعالیت اقتصادی و نهایتاً ایجاد فاصله ی طبقاتی میان مسلمانان، دانسته شده است.

پی نوشت:

1.    بشاره الاسلام صفحه 26

2.    بشاره الاسلام صفحه 75 و الزام الناصب صفحه 195

3.    نهج الفصاحه، جلد 2 صفحه 500

4.    الامام المهدی صفحه 158

5.    بشاره الاسلام صفحه 23، 44 و 131، منتخب الاثر صفحه 428

6.    نهج الفصاحه، جلد 2 صفحه 557 و الزام الناصب صفحه 182

7.    جامع المقاصد، ج4، ص 265 . جامع المدارک، ج3 ، ص 235

8.    جواهر الکلام، ج23 ، ص 334- الفقه علی مذاهب الاربعه، ج2، ص 245.

9.    توضیح المسائل مراجع، م2080

10.    بحارالانوار، ج 103، ص 117، ح 16

11.    نورالثقلین، ج 1، ص 295، ح 1177؛ حدیث از امام صادق(ع)

12.    میراث حدیث شیعه، ج 2، ص 46، ح 189؛ حدیث از رسول خدا(ص)

13.    من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 567، ح 4937؛ حدیثی از امام صادق(ع)

14.    وسائل الشیعه، ج 12، ص 425، ح 10؛ حدیثی از امام باقر(ع)

منبع: روزگار رهایی، کامل سلیمان، ترجمه: علی اکبر مهدی پور