تـــــقــوای دل

دنیا، پر از نشانه های گمراه کننده است. انسانهای بسیاری، بخاطر مقام، ثروت، احترام و قدرت، مردم را به سوی خویش فرا می خوانند و در نتیجه، مسیر رفتن انسان به سوی خداوند را سخت می کنند. هر چند در این میان، خداوند بندگانش را رها نساخته و به وسیله ی حجتهای خویش، از گمراهی نجات می بخشد. به خاطر هدایت و نجات مردم بود که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در روز غدیر خم، حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را به عنوان ولی مردم برگزیدند.

در قرآن، امت رسول خدا (ص)، به عنوان «امت وسط» خوانده شده اند که خداوند به وسیله ی هدایت شدگان این دین، مردم دیگر را از مسیر تاریکی به نور رهنمون می شود. در سوره ی بقره آمده است:

و کَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَکُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَیکُونَ الرَّسُولُ عَلَیکُمْ شَهِیدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کُنتَ عَلَیهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَن یتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن ینقَلِبُ عَلَى عَقِبَیهِ وَإِن کَانَتْ لَکَبِیرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللّهُ وَمَا کَانَ اللّهُ لِیضِیعَ إِیمَانَکُمْ إِنَّ اللّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِیمٌ (1)

(و بدین گونه شما را امتى میانه قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید و پیامبر بر شما گواه باشد و قبله‏ اى را که [چندى] بر آن بودید مقرر نکردیم، جز براى آنکه کسى را که از پیامبر پیروى مى ‏کند از آن کس که از عقیده خود برمى ‏گردد بازشناسیم. هر چند [این کار] جز بر کسانى که خدا هدایت[شان] کرده سخت گران بود و خدا بر آن نبود که ایمان شما را ضایع گرداند زیرا خدا [نسبت] به مردم دلسوز و مهربان است.)

از عبارت «و کَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا» (این گونه شما را امتی وسط قرار دادیم)، مفسران بسیاری، نظرات گوناگونی ارائه داده اند. از این میان، نظر علامه طباطبایی در کتاب شریف المیزان را برای شما می آوریم و در نهایت، ارتباط این آیه با امیرالمؤمنین علی (ع) را بیان می کنیم.

امت وسط به چه معناست؟

امت وسط، از نظر علامه طباطبایی، امتی است که واسطه ی انسانهای غیرمؤمن و رسول خدا (ص) هستند. در این معنا، مسلمانان با هدایتگری رسول گرامی اسلام (ص)، صفای دل ایشان را در دل به ودیعه می نهند و از پاکی و خلوص در عبودیت بهره مند می شوند. با قدرت اخلاص و توحید، مسلمانان واسطه ی مردمی می شوند که اسلام را نپذیرفته اند و با قدرتی که رسول اکرم (ص) به آنان بخشیده است، مردم را به اسلام و پرستیدن خداوند دعوت می کنند.

این واسطه گری، دو نتیجه دارد که در آیه نیز به آن اشاره شده است:

1. لِّتَکُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ (تا بر مردم شاهد شوید)  مسلمانان شاهد بر مردم خواهند شد. یعنی در قیامت، بر اعمال نیک و بد مردم غیرمسلمان شهادت می دهند.

2. وَیکُونَ الرَّسُولُ عَلَیکُمْ (و رسول (ص)، بر شما شاهد می گردد)  رسول خدا (ص) نیز شاهد بر اعمال و نیات مسلمانان است. (2)

نخستین هدایت شده و هدایتگر

چنانچه در ادامه ی آیه می بینید، تنها کسانی می توانند امت واسطه باشند که خداوند آنها را هدایت کرده باشد. بنا بر روایات متعددی، نخستین کسی که به رسول گرامی اسلام (ص) ایمان آورد و در نتیجه از نعمت هدایت برخوردار گشت، حضرت علی بن ابی طالب (ع)، بودند.

ابوذر غفاری و حسن بصری (از مفسران صاحب نام بصره) می گویند: «على‏ بن ابى طالب‏ (ع) نخستین‏ هدایت شده و اوّلین کسى بود که خداى تعالى او را همراه نبى (ص) هدایت‏ کرد، و اوّلین یارى بود که به پیامبر (ص) پیوست.» (3)

خود حضرت علی (ع) نیز در وصیت نامه ی خویش به امام حسن مجتبی (ع) فرمودند: «این است وصیتنامه على‏ بن ابى طالب‏. به مؤمنان چنین وصیت مى‏کنم: شهادت مى‏ دهم که جز خداوند خدائى نیست، یگانه است، شریک ندارد، محمد (ص) بنده و پیامبر اوست، وى را با هدایت‏ و دین حق فرستاد تا آن را بر همه ادیان پیروز سازد؛ هر چند مشرکان را ناخوش آید. درود و تحیت خداوند بر محمد باد! نماز، عبادت، زندگى، و مرگ من همه براى خداوندى است که پروردگار جهانیان و بى ‏شریک است، چنین دستور دارم و من نخستین‏ مسلمانم.» (4)

وقتی آیات و احادیث را در کنار هم قرار می دهیم، می فهمیم آن امتی که واسطه ی هدایت مردم اند، کدام امت اند؛ امتی که نخستین هدایتگرشان، علی بن ابی طالب (ع) بود.

پی نوشت:

1. بقره: 143

2. ترجمه المیزان، ج‏1، صص 482- 487؛ با استفاده از نرم افزار جامع التفاسیر 2، تولید موسسه نور

3. حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل - ترجمه روحانى ؛ ص55؛ با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث نور 3/5، تولید موسسه نور.

4. تحف العقول / ترجمه جنتى ؛ متن ؛ ص305؛ با استفاده از همان.