تـــــقــوای دل

اگر با کار اداری آشنا باشید، می دانید که مدیر وظیفه شناس و متعهد، همیشه برای اوقاتی که غایب است یا در پایان کار خود، برای خود جانشین تعیین می کند. البته اگر اداره و دستگاه، دچار فساد و زد و بند بازی نباشد، و مدیر را به شایستگی قبول داشته باشد، می پذیرد که جانشینی که مدیر برای خودش انتخاب می کند، شایسته ترین جایگزین است. در غیر این صورت، اوضاعی پیش می آید که هر یک لا قبایی، خواهان مقام مدیریت می شود بی آنکه از مسئولیت عظیم آن آگاه باشد. بگذریم!

در جامعه ی مسلمین، درست بعد از رحلت رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله)، همین اتفاق افتاد. با توجه به اینکه، جامعه ی مسلمانان به شدت درگیر نفاق بود و 4 عضو سالم بیشتر نداشت، به همین دلیل، کار و بار خلافت، به دست ناخلف افتاد. بی خبر از آنکه، جانشینی رسول خدا (ص) و مقام خلافت اللهی، مقامی است که جز خدا کسی نمی تواند برای آن تعیین تکلیف کند.

خلیفه را خدا معین می کند

خلیفه بعنای جانشین و قائم مقام است. (1) خلیفه شدن، خیلی مهم نیست و آنچه که حائز اهمیت است و مقام عالی محسوب می شود، «خلیفة اللهی» است. یعنی قائم مقام خداوند شدن.

خداوند در سوره ی بقره فرموده است: «وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ» (و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت من در زمین جانشینى خواهم گماشت [فرشتگان] گفتند آیا در آن کسى را مى ‏گمارى که در آن فساد انگیزد و خونها بریزد و حال آنکه ما با ستایش تو [تو را] تنزیه مى‏کنیم و به تقدیست مى‏ پردازیم. فرمود من چیزى مى ‏دانم که شما نمى ‏دانید.)

چنانچه می بینید، خداوند در این آیه، اعلام کرده است که خلیفه را خودش مشخص می کند. عبدالله بن مسعود، از شاگردان حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، بر اساس آیات قرآن گفته است که مقام خلیفه اللهی در زمین، به سه نفر رسیده است: حضرت آدم (ع)، حضرت داوود (ع) در امر قضاوت و حضرت علی (ع). (2)

سلام بر خلیفه ی چهارم

در ذیل همین آیه، روایتی جالب از امیرمؤمنان (ع) رسیده است که در آن می فرمایند:

«هنگامى که من به همراه رسول خدا (ص) در کوچه‏ هاى مدینه می رفتیم، ناگاه پیرمردى بلند قامت و چهارشانه که ریش انبوهى داشت، به ما برخورد و به رسول خدا (ص) سلام کرد و رسم احترام به جاى آورد؛ آنگاه رو به من کرد و گفت: "اى چهارمین خلفا! سلام و رحمت و برکات خدا بر تو!" پس رو به پیغمبر نموده گفت: "یا رسول اللَّه! آیا این چنین نیست؟" حضرت فرمودند: "بله همین طور است"، سپس آن مرد رفت و من به رسول خدا عرض کردم: این چه چیز بود که این پیرمرد به من گفت و شما آن را تصدیق کردید؟ حضرت فرمودند: تو همانگونه ای که او گفت... آرى خداوند در کتابش فرموده است: «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً» (من در زمین خلیفه ای قرار می دهم) و خلیفه‏ اى که او قرار داد در اینجا مراد آدم است؛ و نیز فرموده «یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ‏ الآیة» (ای داوود من تو را در زمین خلیفه قرار دادم) و او دوّمین خلیفه است؛ و باز خداوند از قول موسى که به برادرش گفت: «اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ‏» (او را در قوم من جانشین من قرار بده و کارش را اصلاح کن) و او هارون بود که خلیفه موسى در میان قوم شد، و او سومى است؛ و نیز خداوند عزّ و جلّ فرموده: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَرِ» (و [این] اعلامی است از جانب خدا و رسول او به عموم مردم در روز حجّ اکبر...) پس تو بودى که این آیه را از جانب خدا و رسولش تبلیغ نمودى؛ و تو هستى وصىّ من و وزیر من و ادا کننده ی دین من و انجام دهنده وعده‏هاى من! و توئى نسبت به من به منزله ی هارون نسبت به موسى، جز اینکه پیامبرى پس از من نخواهد بود.

پس تو چهارمین خلفائى، همچنان که شیخ بر تو بدان عنوان سلام کرد، آیا میدانى او که بود؟ عرضه داشتم: خیر، فرمود: او برادرت خضر علیه‏ السّلام بود این را بدان.» (3)

در انتهای این مطلب، به این نکته نیز اشاره می کنیم که مقام خلافت اللهی، که بارها از جانب رسول خدا (ص) برای حضرت علی (ع)، تاکید شد، درباره ی همه ی ائمه ی معصوم (علیهم السلام) صادق است. چنانچه حضرت موسی بن کاظم (ع)، آیه ی «انی جاعل فی الارض خلیفه» را در شان امام رضا (ع) و امامان پس از ایشان دانستند. (4) نشان به همان نشان که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) را در دعای آل یس چنین خطاب می کنیم: «السلام علیک یا خلیفة الله و ناصر حقّه» (5)

پی نوشت:

1. فرهنگ معین، ذیل واژه ی خلیفه

2. حسکانی، سیماى امام على علیه السلام در قرآن / ترجمه شواهد التنزیل، ص: 43؛ با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث 3/5، تولید موسسه نور

3. شیخ صدوق، ترجمه عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏1، ص: 662؛ با استفاده از همان.

4. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة / ترجمه و شرح زواره‏اى ؛ ج‏3 ؛ ص95؛ با استفاده از همان.

5. قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ذیل زیارت امام عصر (عج) (زیارت آل یاسین)